Het Nova Zembla verschijnsel

Tijdens de overwintering van Willem Barents en zijn bemanning op Nova Zembla, in 1596-1597, zagen zij de zon op 24 januari 1597 voor het eerst terug. Het was meer dan twee weken voordat de zon na de poolnacht daar op hun breedte van 76º mocht worden verwacht: de zon stond nog meer dan vijf graden onder de horizon. Dat ze niettemin toch gezien werd - begrijpen wij achteraf - had zijn oorzaak in een lange afstand luchtspiegeling. Het dagboek van Gerrit de Veer geeft hiervan de eerste documentatie en het effect is bekend geworden als het Nova Zembla verschijnsel. Vanaf het begin is De Veers verhaal omstreden geweest, vooral in eigen land. Nog steeds twijfelen Nederlandse geschiedschrijvers aan de betrouwbaarheid van zijn beschrijving.De Veers relaas is ook onderzocht door natuurkundigen. Johannes Kepler had zich al in 1604 laten inspireren tot een visionaire uitleg: ergens boven ons hoofd houdt de lucht op en begint de ether. Licht kan daartegen weerkaatsen, zoals aan de binnenkant van glas. Zo moet het mogelijk zijn geweest dat de Nederlanders op Nova Zembla niet de zon zelf, maar haar reflectie hebben gezien.In HET NOVA ZEMBLA VERSCHIJNSEL laat Siebren van der Werf zien hoe Keplers uitleg stand heeft gehouden, al moet de etherspiegeling van Kepler vervangen worden door luchtspiegeling. Op dezelfde wijze vertekenen zonsondergangen, zien we fata morgana’s en asfaltmirages. Zulke natuurverschijnselen kunnen sinds kort aan de hand van computersimulaties berekend worden, waardoor waarnemingen van mensen als Gerrit de Veer bevestigd en verklaard kunnen worden. HET NOVA ZEMBLA VERSCHIJNSEL is een pleidooi voor opmerkzaamheid, wetenschappelijke precisie en historische passie.